Trà móc câu không phải là tên một giống trà. Mà đơn thuần chỉ là để miêu tả hình dáng của cánh trà cong như lưỡi câu cá.
Hình dáng cong như lưỡi câu của trà móc câu đến từ một công đoạn chế biến trà xanh. Đó chính là quá trình vò. Mục đích của việc vò lá trà đó là làm rách lớp biểu bì của bề mặt lá. Nhờ vậy mà khi bạn pha trà thì ‘chất trà’ cũng sẽ dễ dàng tan vào nước hơn. Giúp cho chúng ta có thể chiết được toàn bộ tinh tuý của lá trà khô.
Khi vò thì lá trà cũng sẽ xoắn và cong lại tạo hình lưỡi câu khi xao khô ở nhiệt độ cao. Việc tạo hình lưỡi câu này không hẳn là chỉ để đẹp mắt. Mà còn là một cách giúp lá trà đỡ nát hơn trong quá trình vận chuyển. Qua đó giúp bảo quản trà được lâu hơn.
Từ trước khi hình thức làm trà này ra đời. Thì người xưa họ không uống trà như chúng ta. Lá trà đơn giản là được hấp, sau đó phơi khô và ép thành từng bánh. Mỗi lần uống thì tách lá trà từ bánh, mài thành bột bằng chày rồi khuấy với nước sôi rồi uống cả nước lẫn cái.
Đến khoảng trước thế kỷ thứ 10 thì kiểu làm trà móc câu mới được phát minh. Lá trà được xao bằng chảo chứ không còn hấp nữa. Trà cũng được vò theo kiểu ‘lưỡi câu’ để đóng gói và bảo quản thuận tiện hơn. Lúc này thì người uống trà mới thật sự cảm nhận được hương vị trọn vẹn của lá trà.
Trà móc câu chỉ đơn giản là một phương thức làm trà như đã nêu ở trên. Hoặc đơn giản là hình tượng lá trà khô giống với móc câu cá mà thôi. Tất cả các loại trà Thái Nguyên đều làm theo cách này, và cũng đều có hình dạng móc câu.
Trà móc câu có lịch sử hình thành gắn liền với sự ra đời và nổi tiếng của vùng danh trà Tân Cương. Do đó, nếu muốn biết trà móc câu ra đời như thế nào thì chúng ta không thể không nhắc đến lịch sử hình thành của nghề trà ở vùng danh trà Tân Cương – thuộc thành phố Thái Nguyên ngày nay.
Nguồn gốc của trà móc câu
Theo Họ Vũ Võ Việt Nam, người có công gầy dựng nên thương hiệu trà Tân Cương Thái Nguyên danh tiếng là một người con họ Vũ, ông tên là Vũ Văn Hiệt. Cụ Hiệt không phải là người sinh ra ở Tân Cương, cụ sinh ra ở Hưng Yên vào năm 1883, trong một gia đình đông anh em và có truyền thống làm nghề mộc. Trong giai đoạn này thì nước ta vẫn thuộc đô hộ của Pháp, nên khi chiến tranh thế giới lần I nổ ra thì thực dân Pháp bắt tất cả trai tráng phải gia nhập lính lê dương Pháp, rồi đưa sang các chiến trường ở Châu Âu.
Nhờ làm nghề mộc và khéo tay nên cụ Hiệt được đưa sang Pháp làm việc tạo khuôn mẫu để đúc máy bay. Sau khi chiến tranh kết thúc, cụ Hiệt trở về nước và được chính quyền thực dân giao cho việc khai khẩn vùng đất Tân Cương.
Xã Tân Cương được thành lập vào năm 1921, lúc đó cả xã chỉ có vài chục nóc nhà và công việc chính vẫn là trồng lúa màu. Và0 năm 1922, được sự giúp đỡ của vị quan đứng đầu tỉnh là ông Nguyễn Đình Tuân (hay còn gọi là ông Nghè Sổ), cụ Hiệt cùng trai tráng trong xã sang Phú Thọ để mang cây trà giống về trồng trọt tại địa phương.
Nhờ hợp với thổ nhưỡng ở Tân Cương nên cây trà dần trở thành cây công nghiệp chính tại nơi đây. Năm 1925, cụ Hiệt được bầu làm tiên chỉ đầu tiên của xã và dần đổi mới việc sản xuất trà sang mô hình bán công nghiệp. Ông mở cửa hàng trà đầu tiên ở thị xã Thái Nguyên, rồi dần mở thêm nhiều cửa hàng trà khác ở khắp cả nước.
Năm 1935, trà tân Cương trở nên nức tiếng khi trà của cụ Hiệt giành giải nhất cuộc thi tấu xảo ở Hà Nội. Khiến thương lái ở trong nước lẫn Ấn Độ hay Trung Quốc đổ xô mua chè Tân Cương Thái Nguyên. Năm 1945, do cảm nặng nên cụ Hiệt qua đời ở tuổi 63. Người dân Tân Cương sau này vẫn tưởng nhớ vị tiên chỉ đầu tiên của xã, người đã giúp đưa cây trà về với nơi đây và góp phần giúp địa phương giàu mạnh.
Không ai nhớ rõ cái tên trà móc câu ra đời vào năm nào, nhưng chắc chắn là nó trùng với khoảng thời gian cụ Hiệt sản xuất ra những cánh trà khô đầu tiên. Vì chính cách hái và cách sản xuất là hai yếu tố quyết định để tạo nên những cọng trà khô có hình dáng “móc câu” trứ danh.